Çölyak Hastalığı Nedir? Çölyak Belirtileri Nelerdir?

Çölyak hastalığı, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan glütene karşı bağışıklık sistemi tarafından anormal bir tepki verilmesiyle ortaya çıkan kronik bir sindirim sistemi rahatsızlığıdır. Bu hastalık, ince bağırsaklarda hasara yol açarak besin emilimini olumsuz etkiler. Çölyak belirtileri arasında karın ağrısı, şişkinlik, ishal, kilo kaybı ve halsizlik bulunur. Ayrıca, demir eksikliği anemisi, kemik erimesi ve nörolojik sorunlar gibi ciddi sağlık problemlerine de yol açabilir. Tanı konulması için doktor kontrolü şarttır.

Çölyak Nedir?

Glüten; arpa, buğday, çavdar ürünlerinde bulunan bir çeşit protein yapıdır. Çölyak ise glüten tüketen kişilerde bağırsak hasarına yol açan otoimmün bir hastalıktır. 

Bağırsaklarda villus dediğimiz yapılar bulunur. Bu yapılar geniş yüzey alanları ve emilime uygun yapısı sayesinde vitamin ve mineral emiliminin en yüksek oranda olmasını sağlar. Sağlıklı bağırsaklar tükettiğimiz besinlerden alacağımız faydayı da arttıracağından bağırsak hasarının önlenmesi çok önemlidir. 

Çölyak hastaları glüten proteinini içeren besinler tükettikleri zaman; bağışıklık sistemi devreye girer ve bağırsaklara hasar verir. Bu hasarında, gaz şişkinlik, ishal, halsizlik, vitamin mineral eksiklikleri ve buna bağlı hastalıklar gibi birçok sonucu vardır. 

Bu sebeple çölyak hastalarının glüten ve glütenle temas etmiş veya aynı koşullarda üretilmiş besinleri bile tüketmemesi önerilir. Bağırsak hasarını minimumda tutabilmek için doğru koşullarda üretilmiş, glütensiz sertifikası olan besinleri tercih etmek önemlidir. 

Çölyak Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Dünyada her 100 kişiden 1’i çölyak hastasıdır ancak semptomların doğru yorumlanamaması sonucu bunların yalnızca %30 u çölyak tanısı alabilmektedir. 

Çölyak hastalığı, bazen sindirim sistemi ile ilgili belirtiler verirken; bazen de bağırsaklarda emilimin zayıflamasına bağlı gelişen, vitamin minerallerin eksikliğine bağlı hastalıklar ile kendini gösterir. 

Yetişkinlerde Çölyak Belirtileri

Yetişkinlerde çölyak belirtileri aşağıda listelenmiştir.

• İshal
• Yorgunluk
• Kilo kaybı
• Şişkinlik ve gaz
• Karın ağrısı
• Mide bulantısı, kusma
• Kabızlık 

• Anemi (azalan demir emilimine bağlı olarak gelişebilir)
• Kemik yoğunluğunda azalma, osteoporoz
• Dermatit, deride kaşıntılar
• Ağız içi yaralar 
• Baş ağrısı ve yorgunluk 
• Sinir iletim bozuklukları, el ve ayaklarda uyuşma 
• Eklem ağrıları
• Karaciğer enzimlerinde yükselme 

Çocuklarda Çölyak Belirtileri

Çocuklarda çölyak belirtileri aşağıda listelenmiştir.

• Karın bölgesinde ağrı
• Şişkinlik
• İshal
• Kabızlık
• Bulantı
• Kusma
• İştahta azalma
• Kilo kaybı
• Büyüme geriliği
• Ağız içi yaralar

Bu belirtilere çocuğun yaşına göre ve hastalığın seyrine göre eşlik edebilecek diğer belirtiler;

• Geç ergenlik
• Davranış bozuklukları
• Demir eksikliği
• Osteopeni/ osteoporoz
• Hepatit
• Migren
• Nöropati 

Çölyak Hastalığının Türleri Nelerdir?

Çölyak hastalığının 5 türü  aşağıda listelenmiştir.

• Klasik çölyak: Hem yetişkinleri hem de çocukları etkileyen bir çölyak türüdür. Genellikle 2 yaşa kadar tanı koyulmuş olur. İshal, emilim bozuklukları ve kilo kaybı gibi semptomlarla kendini gösterir. 
• Atipik çölyak: mikro besin öğelerinin yeterince emilememesi sonucu ortaya çıkan hastalıklarla kendini gösterir. Bunlar genellikle; vitamin eksiklikleri, karaciğer fonksiyonlarında bozulma, osteroporoz, nöropati gibi hastalıkladır. Bu belirtilere; reflü, ishal, şişkinlik ve karın ağrısı da eşlik edebilir. 
• Belirtisiz / sessiz çölyak: bu form da atipik çölyak olarak değerlendirilir. Genellikle semptom vermez ve ailesinde çölyak olanların sağlık taramasında ortaya çıktığı görülebilir. 
• Gizli çölyak: Çölyak hastalığının bu tipinde yapılan taramalarda bağırsak yapısında bozulma görülmez. Ancak ilerlemesi ihtimali göz önünde bulundurularak takip edilmelidir. 
• Dirençli çölyak: 6-12 ay arası düzenli ve sıkı glütensiz beslenmeye rağmen belirtilerde azalma, değişme gözlenmeyen çölyak tipidir. 

Çölyak Hastalığı Neden Olur?

Çölyak hastalığının neden ortaya çıktığına dair net bir sebep yoktur. Ancak ailesinde çölyak olan kişilerde rastlanma olasılığı daha sıktır. 

Bu sebeple; genetik faktörler, beslenme şekli, bağırsakların besinleri tolere etme potansiyeli gibi çölyak için zemin hazırlayan faktörler de göz önünde bulundurulabilir. 

 

Çölyak Tanısı Nasıl Konulur?

Çölyak tanısı için 5 adet parametre kontrol edilebilir Bunlar; 

• Belirti ve semptomların takibi
• Anti tTG, DGE gibi farklı antikorların kanda bakılması
• Kanda HLA-DQ2/ HLA DQ8 bakılması
• Endoskopi ile bağırsak hasarı kontrolü
• Glütensiz beslenme takibi yapılarak olumlu yanıt alınması 

Çölyak Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?

Çölyak hastalığının bilinen tek ve en etkili tedavi yöntemi glütensiz beslenmenin bir yaşam biçimi haline getirilmesidir. Glütensiz beslenirken besin değeri anlamında doğru, temiz içerikli besin seçimleri de tedavinizi destekleyecektir. 

Bu süreçte bir diyetisyenden destek almak, toplum sağlığına önem veren markalardan alışveriş yapmak önemlidir. 

Çölyak Hastalığında Tüketilmemesi Gereken Besinler Nelerdir?

Glüten içeren ve çölyak hastalarının tüketmemesi gereken besinler;

• Buğday, arpa, çavdar ve bunların unları
• Makarna, bulgur pilavı, kus kus, şehriye 
• Buğday unu ile yapılmış börek, poğaça, kek vb. 
• Glüten içeren besinlerle aynı koşullarda üretilmiş besinler
•  Arpa içeren; bira, malt içeceği gibi içecekler
• İşlenmiş etler (glüten içerebilir)

 

Çölyak Hastalığında Tüketilen Yiyecekler 

Çölyak hastalığında tüketilen yiyecekler aşağıda listelenmiştir.

• Nohut, kuru fasulye, mercimek, karabuğday, kinoa, pirinç, mısır, yulaf
• Nohut unu, karabuğday unu, sorgum unu, yulaf unu
• Meyveler, sebzeler
• Et, tavuk, balık, deniz ürünleri, yumurta ve peynir çeşitleri
•  Süt ürünleri

Çölyak hastaları için glütensiz beslenme büyük önem taşır. Glütensiz fabrika ürünleri, güvenli ve pratik bir seçenek sunar. Bu ürünler, günlük ihtiyaçları karşılayarak yaşam kalitesini artırır. Marketlerde bulunan glütensiz ekmek, makarna, un ve atıştırmalıklar, sağlıklı ve dengeli bir diyet için idealdir.